Τετάρτη 16 Ιανουαρίου 2008

Η τελευταία μέρα της λευκής παπαρούνας

Oι ταυρομαχίες δεν με συναρπάζουν. Σε αντίθεση με την άποψη του Χέμινγουει περί θεώρησης του τορέρο ως καλλιτέχνη που δημιουργεί με κίνδυνο την ίδια του τη ζωή, το συγκεκριμένο έθιμο μου προκαλεί αρνητική προδιάθεση λόγω της ανισότητας της σύγχρονης μάχης. Ειδικά στον παραδοσιακό ισπανικό τρόπο, που αποτελεί την πιο άμεση εξέλιξη του αρχέγονου αγώνα, η εξόντωση του ταύρου σε τρία επίπεδα επίθεσης με συνεχή χτυπήματα από πλήθος αντιπάλων σε καίρια σημεία, ακατάπαυστη αιμορραγία και εξουθένωση των φυσικών αντοχών του άτυχου ζώου, μου μοιάζει περισσότερο με ένα καλοστημένο σχέδιο δολοφονίας.

Πιστεύοντας ότι το βαθύτερο νόημα ενός τέτοιου, φαινομενικά ανούσιου και άσπλαχνου εθίμου, βρίσκεται στην αναπαράσταση προιστορικών αλληλοεξοντώσεων μεταξύ ανθρώπων και ζώων ή στην απεικόνιση της τραγικής ειρωνείας των ιδανικών καταμεσής ενός δίκαιου πολέμου (σεβασμός του αντιπάλου, δόξα στον νικητή λόγω αξίας του ηττημένου, αξιοπρέπεια στη μάχη, αξιοκρατία στον αγώνα, τιμή στον νεκρό), αναζήτησα να βρω κάπου ζωντανή μια σταγόνα της δικής μου πεποίθησης, μια μάχη διαφορετική.

Το καλοκαίρι του 1989 βρέθηκα στην Ανδαλουσία...

Καλά κρυμμένο στον ψηλότερο από τους λόφους που περιτριγυρίζουν την παραλιακή πόλη El Puerto (de Santa María), το μικρό χωριό της νοτιοανατολικής Ισπανίας στην επαρχία του Κάδιθ είναι δύσκολο να ανακαλυφθεί ακόμα και από Ισπανούς που έχουν περάσει ολόκληρη τη ζωή τους στη γύρω περιοχή. Την 20η Ιουνίου, στη γραφική αυτή λιθόχτιστη οπτασία οι ντόπιοι υποδέχθηκαν, ως είθιστε τα τελευταία 238 χρόνια, την «τελευταία μέρα της λευκής παπαρούνας» με άφθονη σανγκρία, παέγια στον ξυλόφουρνο και παθιασμένο, μυστικιστικό φλαμένγκο.

Την επόμενη, απομεσήμερο του καλοκαιρινού ηλιοστασίου, οι δρόμοι παρέμεναν έρημοι και η προσμονή τεράστια. Τίποτα δεν θύμιζε το χθεσινό γλέντι παρότι η γιορτή πλησίαζε στην κορύφωσή της. Η ανυπόμονη μάζα ωθούσε από νωρίς το πρωί τον ήλιο στη δύση της μεγαλύτερης βόλτας του για αυτό τον χρόνο και μόνο δύο εύχονταν αυτό το ταξίδι να ήταν ακόμα μακρύτερο.

Ο 25χρονος Χοσέ Μαρία Ανθανάρες και ο 6χρονος Εσιελίτο. Δεν είχαν ποτέ γνωριστεί αλλά - κυρίως - η μοίρα καθώς και ορισμένες - συνειδητές - επιλογές θα τους έσμιγαν και ταυτόχρονα θα τους χώριζαν για πάντα εκείνη την ημέρα. Ο Χοσέ το γνώριζε εδώ και ένα χρόνο, ο Εσιελίτο θα το ένιωθε την τελευταία στιγμή.

Για τους τουριστικούς οδηγούς η γιορτή όφειλε την ονομασία της στο γεγονός ότι τη μεγαλύτερη μέρα του έτους ο καυτός ήλιος τύφλωνε και ωρίμαζε ολοκληρωτικά τις παπαρούνες. Για τους ντόπιους όμως, η τελευταία μέρα της λευκής παπαρούνας συμβόλιζε το καλά κρυμμένο μυστικό τους, ποτισμένο από το αίμα του ιερού ταύρου ή του αγαπημένου τορέρο που ήταν αρκετό για να πορφυρίσει το «Ιερό Πεδίο». Το στρογγυλό εκείνο και τραχύ χωράφι με τις παπαρούνες, στην βορεινή πλευρά του λόφου, κολλητά στο εκκλησάκι του Σαν Εστεμπάν.

Συγκεντρωμένο το πλήθος στον βράχο πάνω από το εκκλησάκι, στις 7 ακριβώς, θα παρακολουθούσε με κομμένη ανάσα την ετήσια αλλά και αέναη μάχη των δυο παλαιότερων και πλουσιότερων οικογενειών του χωριού, βασισμένη στην αλληλοεκτίμηση, τον αλληλοσεβασμό και την έμφυτη μαχητική ικανότητα των αντιπροσώπων-μονομάχων τους.

Οι Ανθανάρες και οι Καμπέθας είναι για αιώνες η αριστοκρατία του μικρού χωριού. Εκτρέφουν με πάθος ταύρους τους οποίους πουλούν στις καλύτερες αρένες ενώ κάποτε είχαν μέλη των οικογενειών τους ανάμεσα στους πιο γνωστούς – συμβατικούς - τορέρος του κόσμου. Πριν 238 χρόνια, οι πρόγονοι τους μετά από μακρά συζήτηση για την αξία και τη σημασία της ταυρομαχίας καθώς και την ιερότητα του ταύρου ως συμβόλου δύναμης αποφάσισαν την αποκοπή του καλύτερου μέρους της παραγωγής τους από τις πωλήσεις και τη δημιουργία ενός αγώνα όπου ο πραγματικά καλύτερος θα κέρδιζε, μια ωδή στην γενναιότητα και αξία των αγωνιζομένων. Αξιοκρατικά, ο άνθρωπος ως ισότιμος μονομάχος, σε περίπτωση ήττας θα όφειλε το ίδιο τίμημα με τον ταύρο. Θάνατος στο πεδίο της μάχης. Και ο επιζήσας ταύρος θα απολάμβανε την ίδια τιμή με έναν τορέρο. Δόξα και αναγνώριση του μεγαλείου της δύναμης του.

Στο καφενεδάκι της κεντρικής πλατείας, οι πρεσβύτεροι των δύο οικογενειών συμφώνησαν τους παρακάτω όρους:

-Δικαίωμα στη μάχη θα είχε κάθε ενήλικο αρσενικό μέλος.

-Ο τορέρο θα ανήκε στην μια οικογένεια και ο ταύρος στην άλλη, πηγαίνοντας εναλλάξ κάθε χρόνο, κατά τη 19η ώρα του καλοκαιρινού ηλιοστασίου.

-Ο ταύρος θα ήταν ευθύς απόγονος μιας εκ των δέκα καλύτερων οικογενειών ταύρων κάθε φάρμας, που θα επιλέγονταν με αυστηρά κριτήρια τα επόμενα 20 χρόνια.

-Ο τορέρο θα είχε δικαίωμα συμμετοχής για όσο διάστημα ήθελε και κατάφερνε να μείνει ζωντανός.

-Η μάχη θα ήταν ισότιμη, με ένα μαχαίρι 23 εκατοστών για τον τορέρο που να αντισταθμίζει τα κέρατα του ζώου και μόνη κάλυψη τα φυσικά εμπόδια του χώρου.

-Σε περίπτωση θανάτου του τορέρο, η σειρά δεν θα άλλαζε σύμφωνα με τον δεύτερο κανόνα αλλά η μάχη θα επαναλαμβανόταν τον ακόλουθο χρόνο με τον αμέσως επόμενο στην ιεραρχία τορέρο της χαμένης οικογένειας και τον πρωτότοκο του νικητή και ιερού πλέον ταύρου.

-Ο νικητής ταύρος θα απολάμβανε ίδιες τιμές και σεβασμό με τον τορέρο, χρησιμοποιούμενος πλέον ως τα βαθιά του γηρατειά για την αναπαραγωγή απογόνων αντίστοιχης αξίας.

-Το έθιμο θα ανήκε αποκλειστικά στα βλέμματα των ντόπιων και ο νεκρός μονομάχος, άνθρωπος ή ταύρος, θα θάβεται με τιμές από τη νικήτρια οικογένεια στην «Αυλή των Ενδόξων», το δασύλλιο που καλύπτει την είσοδο του χωριού.

Δεν έχει σημασία πώς ο φίλος σου ο Τζάκι έμαθε για αυτό το μεγαλειώδες συναπάντημα ιδανικών. Ούτε πώς ξεπέρασε τον τελευταίο κανόνα και βρέθηκε εκεί την ημέρα που ο Χοσέ Μαρία Ανθανάρες αντιμετώπισε τον Εσιελίτο, τον γιο του «ιερού» Εσιέλο που μόλις πέρυσι είχε νικήσει τον πατέρα του Χοσέ, Ερνέστο και έβαλε τέλος στη ζωή του πιο θρυλικού εκ των τορέρος των δυο οικογενειών.

Ο Ερνέστο σκότωσε με το μαχαίρι του 17 ταύρους Καμπέθας και είδε να πεθαίνουν 6 εκ των πιο γενναίων και άξιων τορέρος της αντίπαλης (μόνο για μία ημέρα το χρόνο) οικογένειας, υπερασπιζόμενος για πρώτη φορά την τιμή του πατέρα του σε ηλικία 21 ετών και δίνοντας την τελευταία μάχη στα 61 του, όντας ακόμα σε άριστη σωματική και πνευματική κατάσταση.

Δεν θα σου πω ούτε το αποτέλεσμα της τρομερής εκείνης μάχης. Σημασία έχει να αντιληφθείς τον σεβασμό αυτών των ανθρώπων προς τον θηριώδη αντίπαλο και τα ιδανικά ενός αναπόφευκτου μα δίκαιου αγώνα. Την αντρειοσύνη, την τελειότητα των ψυχικών και φυσικών ικανοτήτων τους καθώς και τους συμβολισμούς της ταυρομαχίας χωρίς περιορισμούς, όπου άξιος σκοτώνει άξιο για την ανάδειξη και εξύψωση ξεχασμένων μα αληθινά αγνών ιδανικών.

Αν ποτέ βρεθείς σε χώρα που η ταυρομαχία αποτελεί παράδοση και αντικρύσεις λαμπερά πόστερς να σε καλούν να απολαύσεις τους διασημότερους εκ των τορέρος, θυμίσου τον πολυταξιδεμένο φίλο Τζάκι, τον Τζάκι τον Jazz. Ο αρτιότερος τορέρο του κόσμου, ο δικαιότερος, ικανότερος, αξιοπρεπέστερος και πιο κοντινός στην ασυγκράτητη ταύρινη δύναμη θα είναι πάντα ένας Καμπέθας ή ένας Ανθανάρες, από ενα μικρό χωριό της Ανδαλουσίας, στους λόφους του Κάδιθ.

Δευτέρα 7 Ιανουαρίου 2008

Μετα το Γεγονός - Μέρος 3ο

Δεν είναι παράξενο που ο Κουρτ βρήκε τη λύση και σε αυτόν τον γρίφο. Το επόμενο μεσημέρι, στη διάρκεια του γεύματος, εξήγησε στη σύζυγο τη λογική με την οποία έφτασε στην απάντηση. Της άρεσε πολύ να παρακολουθεί τον σύζυγό της να εξηγεί τις σκέψεις του. Πέρα από την ηλικία, δεν είχε ούτε την ανάλογη πνευματική καλλιέργεια, με αποτέλεσμα να θαυμάζει υπέρμετρα τον τρόπο με τον οποίο ο Κουρτ απλοποιούσε τον κάθε γρίφο και έκανε κατανοητή τη λύση στο ακροατήριό του. Στη συγκέντρωση (στου Νέστορα) το επόμενο βράδυ, επανέλαβε την εξήγηση για να γίνει κατανοητή σε όλους τους άνδρες του Κάτω Χωριού. Η κυρία Favr ανήκει αδιαμφισβήτητα στην Α πληθυσμιακή ομάδα του Σμάλιν ενώ για τον κύριο Favr δεν μπορούμε να γνωρίζουμε -αυτή είναι η απάντηση.


Αν φαίνεται παράξενο στον αναγνώστη το γεγονός οτι δεν υπήρχαν άλλοι που να καταλήγουν στις απαντήσεις, αυτό οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στην βεβαιότητα που είχε πλέον κάθε κάτοικος οτι "ο Κουρτ θα μας το λύσει κι αυτό" κι έτσι δεν πολυασχολούνταν σοβαρά με την -πολύ σημαντική για το χωριό- επιδίωξη της επίλυσης. Αυτή η νωθρότητα με την οποία αντιμετώπιζαν οι άνδρες τις δοκιμασίες δεν είχε περάσει απαρατήρητη από τον κλητήρα, πράγμα που θα φανεί στη συνέχεια. Ο αναγνώστης ενδέχεται να μπερδεύεται επιπλέον από την εμμονή του αφηγητή να αναφέρεται αποκλειστικά στους άνδρες του Κάτω Χωριού χωρίς καμιά αναφορά στις συζύγους και τα τέκνα (πέραν της οικογένειας του Κουρτ την οποία έχουμε περιγράψει σε χονδρές γραμμές λόγω της ιδιότητας του πρωταγωνιστή της ιστορίας που φέρει ο αρχηγός της). Ο αφηγητής θα προσπαθήσει να εξηγήσει συνοπτικά σε αυτό το σημείο την δομή της κοινωνίας του Κάτω Χωριού προκειμένου να αποσαφηνιστεί και αυτό το ομιχλώδες σημείο της ιστορίας.

Η κοινωνία του Κάτω Χωριού ήταν κατά βάση πατριαρχική. Οι ρόλοι των μελών της οικογένειας ήταν διακριτοί και σεβαστοί απ' όλους. Οι άνδρες ήταν κυρίως υπεύθυνοι για τις βαρύτερες εργασίες με τις γυναίκες να βοηθούν στις πιο ελαφριές (πχ. στο άρμεγμα των αγελάδων) και να έχουν σαν βασικό καθήκον να μεγαλώνουν με στοργή τα παιδιά και να φροντίζουν το σπιτικό. Τα παιδιά ελάμβαναν τη βασική μόρφωση από τους ευσυνείδητους δασκάλους του σχολείου και τις πρακτικές γνώσεις για τις γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες από τους πατεράδες τους. Όσον αφορά στις διοικητικές διαδικασίες, τα πράγματα λειτουργούσαν με απλό πλην δημοκρατικό τρόπο. Υπήρχε ο Πρώτος Κύκλος στον οποίο οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι διαχειρίζονταν τα δημόσια πράγματα και νομοθετούσαν δια βοής και με βάση την αρχή της πλειοψηφίας. Επίσης, υπήρχε και ο Δεύτερος Κύκλος του οποίου τα μέλη δίκαζαν και καταδίκαζαν οδηγούμενοι από τα νομοθετήματα του Πρώτου Κύκλου. Δικαίωμα του εκλέγεσθαι είχαν μόνο οι άντρες άνω των 23 ετών ενώ δικαίωμα του εκλέγειν όλοι οι κάτοικοι (άντρες και γυναίκες) άνω των 16 ετών.


Η ιδιαίτερα ισχυρή κοινωνική αλληλεγγύη και η σχεδόν ανύπαρκτη εγκληματικότητα (απότοκα και τα δύο του Γεγονότος και του δραματικού μετασχηματισμού της ψυχολογίας των ανθρώπων που επέζησαν) καθιστούσαν πρακτικά αχρείαστο τον Δεύτερο Κύκλο ο οποίος υπήρχε -σύμφωνα με την άποψη που επικρατούσε- "διότι ποτέ δεν ξέρεις ποιός δαίμονας θα κουρντίσει τον ήρεμο άνθρωπο". Η αμέριστη εμπιστοσύνη και ο σεβασμός που όριζε τις σχέσεις των κατοίκων είχε καταστήσει πρακτικά ανίσχυρη ακόμα και την ιδιότητα του νομίσματος του χωριού ως μοναδική επίσημη ανταλλακτική αξία αφού, στην καθημερινή πρακτική, ανταλλάσσονταν αγαθά με αγαθά ή με υπηρεσίες (ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι εκείνη η οικογένεια που προσέφερε φρέσκα λαχανικά για ένα χρόνο σαν πληρωμή προς τον δάσκαλο για την θεωρητική εκπαίδευση του γιου).

Τέλος, μέσα σε αυτή την ιδιόμορφη κοινότητα με τις κομμουνιστικές συνήθειες, την χριστιανική ηθική και την δημοκρατική διοίκηση, οποιοδήποτε αγαθό μπορούσε να αποκληθεί πολυτέλεια (και σε αυτή την κατηγορία ενέπιπταν όλα τα αγαθά που δεν παράγονταν από τους κατοίκους στα γεωγραφικά πλαίσια του Κάτω Χωριού), είναι προφανές οτι προερχόταν από τις προσφορές των Συμβούλων του Επάνω Χωριού. Σε αυτά τα τελευταία, κάποιες -σπάνιες- φορές συμπεριλαμβάνονταν και ορισμένες μικρές τεχνολογικές ευκολίες όπως πρόχειρα ηλεκτρονικά συστήματα ασύρματης επικοινωνίας εμβέλειας μερικών δεκάδων μέτρων. Αυτά τα ιδιαίτερα αγαθά διαμοιράζονταν από τον Πρώτο Κύκλο όσο το δυνατόν δικαιότερα ανάμεσα στα νοικοκυριά.

Εκείνο το σούρουπο, ενώ είχε μόλις περάσει μια από τις συνηθισμένες μπόρες που τόσο πολύ αγαπούσαν οι κάτοικοι του χωριού, ο Κουρτ ξεκουραζόταν δίπλα στη σόμπα της κουζίνας, έχοντας στο πλάι του τη σύζυγο και στην αγκαλιά την όμορφη θυγατέρα του. Αν και παραξενεύτηκε που κάποιος του χτύπαγε την πόρτα τέτοια ώρα, δεν βιάστηκε να σηκωθεί με αποτέλεσμα, όταν τελικά άνοιξε, να βρει μονάχα ένα νοτισμένο φάκελο στο κεφαλόσκαλο χωρίς κανένα ίχνος του αγγελιοφόρου. Με προσοχή για να μην ανησυχήσει τη σύζυγο, άνοιξε το φάκελο και διάβασε το λακωνικότατο μήνυμα: "Κάτω από το καλάθι που μαζεύετε τις θρούμπες, θα βρεις ένα φάκελο. Αυτός ο γρίφος είναι μόνο για σένα. Αποτελεί μια γραφειοκρατική διαδικασία για να δικαιολογήσουμε την επιλογή σου. Δεν έχω αμφιβολία οτι θα ανταποκριθείς. Την επόμενη φορά που θα κατέβω θα μου δώσεις την απάντησή σου. Υπογραφή> ο Κλητήρας."


Χωρίς να έχει πολυκαταλάβει, ο Κουρτ έτρεξε στο καλάθι, το ανασήκωσε, βρήκε το φάκελο και τον άνοιξε. Με μια μικρή ανατριχίλα, διάβασε όρθιος το (τυπωμένο!) έγγραφο:

Σε ένα αποκρυφιστικό μοναστήρι της Αλμεράγια, οι μοναχοί συγκεντρώνονται κάθε πρωινό, σχηματίζουν ένα κύκλο και προσεύχονται. Κατά τη διάρκεια της προσευχής αλλά και καθ’όλη τη διάρκεια της ημέρας απαγορεύεται να ανταλλάξουν οποιαδήποτε κουβέντα (ή νεύμα). Επιπλέον, τα κελιά της μονής δεν διαθέτουν καθρέφτες και είναι αδύνατον για κάθε «ένοικο» να δει την εικόνα του με οιονδήποτε τρόπο. Κάποια των ημερών εμφανίζεται ο Θεός και θέτει τους μοναχούς προ των ιερών ευθυνών τους. «Ορισμένοι από εσάς έχετε αμαρτήσει. Αύριο το πρωί κάθε αμαρτωλός θα εμφανίσει μια κόκκινη βούλα στο μέτωπό του. Προκειμένου να σωθούν οι αδελφοί σας, κάθε ένας που αντιλαμβάνεται οτι ανήκει στους αμαρτωλούς οφείλει να θέσει τέλος στην επίγεια ζωή του», τους είπε. Ως αναμενόταν, την επόμενη κάποιοι εκ των μοναχών είχαν εμφανίσει τη βούλα. Το ενδέκατο πρωινό μετά την παρουσία Του, το μοναστήρι είχε καθαρίσει από τους αμαρτωλούς και ο κίνδυνος της θείας τιμωρίας είχε εκλείψει. Ένα ερώτημα μόνο απέμενε για να μας θυμίζει την ιστορία των μοναχών της Αλμεράγια: Πόσοι θυσιάστηκαν για τη σωτηρία της Ιεράς Μονής;


Συνεχίζεται...